Lazzaro Spallanzani

Artécol in dialèt arzân

Lazzaro Spallanzani

Lazzaro Spallanzani ( Scandiân 10 znêr 1729 – Pavia, 12 fervêr 1799) l'é stê un biôlegh italiân. L'é nasû da Gian Luca e da Lucia Zigliani; a quéndş ân l'è andê ind al colèg di geşvéta ed Rèz, dóve l'é andê adrê a i cōrs ed Filoşoféia e Retōrica.

Pàgina tôta dal léber Dissertazioni di fisica animale e vegetabile, 1780

A Bològna l'à fât i stódi ed Dirèt, mó l'à bandunê dôp ed pôch sté Facoltê per dêres a la filoşoféia naturêla. L'à cumincê cme sinsiê cun al Lettere due sopra un viaggio nell’Appennino Reggiano e al lago di Ventasso, che tratêven al prublêma ed l'urégin dal surzéi. Int al 1757 l'à insgnê Grêch int al Seminâri e Fèşica e Matemâtica a l'Universitê ed Rèz. Int al 1761 l'à cumincê a interesêres ed la nâsita naturêla, al pricipêl problêma alōra discós da i naturalésta, e, dôp quâtr ân de stódi, int al Saggio di Osservazioni Microscopiche sul Sistema della Generazione de’ Signori di Needham e Buffon (1765), a gh' l' à cavêda a stabilîr ch' l' êra sèinsa fundamèint. Sté lavōr al l'à fât cgnòser in tóta Eurôpa. Int al 1762 al s'é fât prêt e int al 1763 al s'é spustê a Mòdna, dóve l'à insgnê Filoşoféia a l'Universitê e Matemâtica e Grêch int al colèg ed Sân Chêrel. Int al 1768 al s'è interesê a la circolasiòun dal sânghev e só sté argumèint l'à publichê Dell’azione del cuore nei vasi sanguigni.

Stâtva de Spallanzani a Scandiân

Int al novèmber 1769 l'é stê ciamê a l'Universitê ed Pavia, per insgnêr Stôria naturêla e l'à tôt in mân la diresiòun dal Muséo ed l'Universitê, dóve l'é stê retōr int l' ân 1777-1778. Tr'al 1777 e al 1780 l'é andê in fònd al prublêma ed la râsa e fîn dal 1777 per prém l'à imprignê cun la sirénga di ôv ed râna e rôsp. L'à unî i rişultê di só sperimèint in Dissertazioni di fisica animale e vegetale. Al s'é dê, in pió, a i stódi che riguêrden la digestiòun e la respirasiòun. I só stódi ed fişologéia dal stòmegh e 'd la pânsa în stêdi fundamentêli per spieghêr cme l'andamèint ed la digestiòun an n'é mìa sōl ind la tridadûra mecânica dal magnêr, mó ânca in 'na manēra ed lavōr chémich int al stòmegh, necesâri per digerîr i nutrièint.

Fîn dal 1771 l'êra ariusî a fêr un Muséo de Stôria Naturêla, che, cun l'andêr d' j ân l'à mucê 'na grân nòmina, ânca internasiònêla, e l'é andê a vèdrel ânca l'imperadōr Giuseppe d' Austria. Int al 1785, mèinter l'êra in viâş de stódi a Costantinopoli e ind i Balcani, l'é stê inculpê dal guardiân dal Muséo ed Pavia (més só da soquânt colēga) 'd avèir rubê di rèst dal Muséo: la vicènda l'é finîda ûn ân dôp cun la prōva ed l'inusèinsa cumplēta de Spalanşân e la cundâna di sparladōr. L'é môrt ind la nôt tra l'11 e al 12 fervêr 1799 ind la só cà a Pavia. In pió dal Muséo ed Pavia, Spalanşân l'à fât ind la só cà de Scandiân 'na colesiòun privêda, che incô l' as câta ind i Musèi Cèvich ed Rèz.

Materiêl pr'andêregh in fònda

(manca)Lésta di léber e documèint impurtântLésta di lébber e documèint impurtantBibliografia ed opere di riferimento:

1. Aderito Belli - Lazzaro Spallanzani Nella vita, negli studi e nel culto dei posteri, con notizie inedite sulla famiglia del sommo naturalista. - Reggio Emilia : Anonima Poligrafica Emiliana, 1929.
2. Aderito Belli - Lazzaro Spallanzani illustrato al popolo - Reggio Emilia : Poligrafica Reggiana, 1939
3. Silvia Chicchi - Ricerche naturalistiche di Lazzaro Spallanzani nel territorio reggiano - S.l. : S.n., 2005
4. Pericle Di Pietro - Lazzaro Spallanzani - Modena : Aedes Muratoriana, 1979
5. Pericle Di Pietro - Il periodo modenese della vita di Lazzaro Spallanzani (1763-1769) - Modena : Stabilimento Tipografico Paolo Toschi e C., 1960
6. G. Montalenti - Lazzaro Spallanzani : le origini della biologia sperimentale - Roma : Editori riuniti, 1981

((manca)Nôta: sta pâgina ché l'é stêda inviêda cun 'na tradusiòun da it: Lazzaro SpallanzaniNota: sta pagina chè l'é steda tradòta da it: Lazzaro SpallanzaniNota: pagina inizialmente tradotta a partire da it: Lazzaro Spallanzani)